[30] Kambyses was daarvóór al niet goed bij z’n hoofd, maar werd door z’n misdaad, als het klopt wat de Egyptenaren beweren, direct waanzinnig. De eerste zonde die hij beging was het ombrengen van Smerdis, die zijn broer was uit dezelfde vader en moeder. Hij had hem uit jaloezie vanuit Egypte teruggestuurd naar Perzië, omdat hij als enige Pers ongeveer twee vingers ver de boog aanspande die door de Ichthyofagen van de Ethiopiër was meegenomen.[1] Geen andere Pers bleek dat te kunnen.
Dood van Smerdis
Na Smerdis’ vertrek naar Perzië kreeg Kambyses in z’n slaap ongeveer de volgende droom. Hij droomde dat een gezant uit Perzië hem kwam melden dat Smerdis op de troon van de koning was gaan zitten en met z’n hoofd tot aan de hemel reikte. Dit zorgde ervoor dat hij vreesde dat z’n broer hem zou doden en aan de macht zou komen, en dat hij Prexaspes naar Perzië stuurde, de man die hij het meest van de Perzen vertrouwde, om hem te doden.
Prexaspes vertrok naar Sousa in het oosten en doodde Smerdis,[2] volgens sommigen tijdens een jachtpartij, volgens anderen na een reis naar de Rode Zee om hem er te laten verdrinken.
Incestueuze huwelijken
[31] Dit was naar verluidt het allereerste begin van Kambyses’ misdaden. Daarna bracht hij zijn zuster om het leven die met hem naar Egypte was meegekomen en met wie hij was getrouwd, een volle zuster van hem.
Het huwelijk met haar kwam als volgt tot stand. Voorheen was het namelijk helemaal niet gebruikelijk onder de Perzen om met hun zusters te trouwen. Kambyses was verliefd geworden op een van zijn zusters en wilde haar toen tot vrouw hebben. Omdat hij van plan was iets ongebruikelijks te doen, riep hij de zogeheten ‘koninklijke’ rechters[3] bij zich en vroeg hen of er een wet was die het wie dan ook toestond met een zuster in het huwelijk te treden.
De koninklijke rechters worden uit het Perzische volk gekozen en zijn dat, totdat zij sterven of op een overtreding worden betrapt.[4] Zij spreken recht over de Perzen en zijn uitleggers van hun aloude gebruiken. Aan hen wordt alles voorgelegd.[5] Op de vraag van Kambyses gaven zij een antwoord dat juridisch verantwoord was en voor henzelf veilig, want ze zeiden dat er geen wet te vinden was die een broer toestond met een zuster in het huwelijk te treden, maar dat ze een andere wet hadden gevonden die inhield dat de koning van de Perzen de vrijheid had te doen wat hij wilde. Zo ondermijnden zij uit vrees voor Kambyses de wet niet en vonden, om niet zelf ten onder te gaan door de wet te verdedigen, een andere wet die iemand beschermde, als hij met zusters in het huwelijk wilde treden.
Kambyses huwde toen dus de door hem beminde zuster, maar nam niet lang daarna nog een andere zuster tot vrouw. De jongste van hen, die met hem naar Egypte was meegekomen, bracht hij om het leven.
Twee versies
[32] Over haar dood bestaan net als over die van Smerdis twee versies van het verhaal. Grieken vertellen dat Kambyses een leeuwenwelp en een pup bij elkaar had geplaatst en dat die vrouw van hem toeschouwer was. Toen de pup aan de verliezende hand was, rukte het broertje van de pup zich van z’n riem los en schoot te hulp. Zo kwam het dat ze met z’n tweetjes te sterk waren voor de welp.
Kambyses vond dit schouwspel prachtig, maar zijn vrouw, die naast hem zat, was in tranen. Hij merkte het op en vroeg haar waarom zij huilde, waarop zij zei dat zij moest huilen, toen zij zag dat de pup z’n broertje te hulp kwam en zij aan Smerdis dacht en besefte dat híj niemand had die hém kwam helpen.[6] Grieken beweren nu dat zij om die mededeling door Kambyses om het leven werd gebracht.
Egyptenaren daarentegen vertellen dat, toen zij aan tafel zaten, zijn vrouw een krop sla had gepakt en die afpelde en haar man toen de vraag stelde, of hij de krop sla gepeld of dicht mooier vond. Dat laatste vond hij, waarop zij sprak: “Toch heb jij eens die andere krop sla nagebootst door het huis van Kyros kaal te plukken.” Haar man was ziedend en gaf haar een trap in de buik, terwijl zij zwanger was. Zij kreeg een miskraam en overleed.
Aanbevolen literatuur
Narratologische bespiegelingen over het verhaal over de dood van Kambyses’ zuster zijn het onderwerp van het essay van Irene de Jong, The devil is in the detail, Over Herodotus 3.31-32, in: Lampas 52, nr. 1 (2019), pp. 43-53.
[1] Dit was het geschenk dat de koning van de Ethiopiërs ‘met het lange leven’ aan de Ichthyofagen meegaf (zie hfdst. 21).
[2] Dareios, opvolger van Kambyses, verklaart in de Behistun inscripties dat deze pas na het vermoorden van Smerdis (Perz. Bardiya) naar Egypte is vertrokken (Beh. 1.10).
[3] Hun belangrijke positie is al in hfdst. 14 ter sprake gekomen.
[4] Het lot van rechter Sisamnes is hiervan een duidelijk voorbeeld (zie boek 5, hfdst. 25).
[5] Zij zijn de hoogste instantie en vellen het uiteindelijke oordeel.
[6] Een onduidelijke formulering, maar bedoeld wordt Kambyses en de gedachte erachter is dat Kambyses door de (vermeende) moord op zijn broer er nu alleen voor stond; dit werd door hem als verwijt opgevat en was de reden om zijn vrouw om te brengen.