[18] De aftocht werd dus geblazen. Beide partijen waren opgelucht en spoedden zich naar hun uitvalsbasis. Toen de Grieken zich uit het zeegevecht hadden teruggetrokken en waren teruggekeerd, maakten zij zich meester van de lijken en van wat er over was van de schepen. De klap kwam voor hen hard aan (vooral voor de Atheners, want de helft van hun schepen lag er gehavend bij) en het was logisch dat zij overwogen zich naar het centrale deel van Griekenland terug te trekken.
Lopen Ioniërs en Kariërs over?
[19] Themistokles had het idee dat, als het Ionische en Karische deel losgeweekt kon worden van het Perzische leger, zij de rest de baas konden zijn. Terwijl de Euboiërs hun schapen naar de kust aan het opdrijven waren,[1] riep hij de legeraanvoerders bijeen en vertelde hen dat hij volgens hem een manier had, waardoor hij hoopte dat de beste bondgenoten van de Perzische koning zouden overlopen.
Meer dan dat zei hij niet, wél dat onder die omstandigheden zij het volgende moesten doen: zoveel schapen van de Euboiërs als zij wilden, slachten (het was beter dat het leger die had, dan de vijanden). Ook spoorde hij iedereen aan hun manschappen te bevelen vuur te stoken.[2] Wat betrof hun aftocht, was aan hem de taak het tijdstip uit te zoeken waarop zij veilig naar Griekenland konden terugkeren.[3] Dit vond instemming bij de anderen en meteen ontstaken zij vuren en wierpen zij zich op de schapen.
Orakel van Bakis
[20] Nu is het zo dat de Euboiërs geen acht hadden geslagen op de orakelspreuk van Bakis,[4] omdat zij die betekenisloos vonden. Helemaal niets was door hen in veiligheid gebracht of van tevoren ingeslagen in het vooruitzicht van een oorlog en het was hun eigen schuld dat de situatie voor hen een verkeerde wending nam.
Bakis’ orakelspreuk die op hen sloeg, ging als volgt:
“Let op: wanneer een buitenlander een juk in zee gooit
van papyrus, houd dan de geiten, die flink blaten, ver van Euboia.”
Nu zij op die woorden geen acht hadden geslagen, kregen zij de gelegenheid in de ellende die zij dan en later meemaakten, het ergste aan den lijve te ondervinden.
Bericht over Thermopylai
[21] Toen zij dus daarmee bezig waren, verscheen de verspieder uit Trachis.[5] Bij Artemision was de verspieder Polyas, een man uit Antikyra, die de taak had (er lag voor hem een schip klaar dat hiertoe geschikt was) de manschappen bij Thermopylae in te lichten, mocht de vloot de slag hebben verloren. Aan de andere kant had je Abronichos uit Athene, zoon van Lysikles, die op een drieriemer[6] klaarstond om de manschappen bij Artemision op de hoogte te brengen, wanneer het landleger door onheil getroffen werd.
Deze Abronichos nu kwam hen melden wat er met Leonidas en zijn leger was gebeurd. Met die kennis stelden zij de terugtocht niet langer uit, maar vertrokken direct vanuit hun posities, de Korinthiërs eerst, als laatsten de Atheners.[7]
Themistokles’ boodschap voor de Ioniërs
[22] Themistokles had de meest zeewaardige schepen van de Atheners uitgezocht en maakte een ronde langs bronnen waarvan je het water kon drinken.[8] Op de stenen[9] liet hij inscripties aanbrengen die door de Ioniërs werden gelezen die de volgende dag Artemision bereikten. De inscripties hadden deze strekking: “Mannen uit Ionië, jullie doen er niet goed aan tegen jullie vaders op te trekken en Griekenland tot slavernij te brengen. Kom op, kies onze kant, dat is het beste! Als jullie dat niet kunnen, houd je nu afzijdig in ons belang en vraag zelf ook de Kariërs hetzelfde te doen. Mocht geen van beide mogelijk zijn, maar de dwang waaronder jullie onder druk staan, te groot om in opstand te komen, presteer dan tijdens de acties met opzet slecht, wanneer het tot een gevecht tussen ons komt. Bedenk dat jullie van ons afstammen en dat jullie in eerste instantie de bron van ons conflict met de Perzen zijn.”[10]
Themistokles liet dat opschrijven, terwijl hij volgens mij met twee dingen rekening hield: als de inscripties aan de aandacht van de Perzische koning ontsnapten, zouden deze de Ioniërs doen overlopen en voor hun kant kiezen óf ze zouden, wanneer ze aan Xerxes werden gemeld en tot kwade vermoedens zouden leiden, de Ioniërs onbetrouwbaar maken en hen uit de buurt van de zeegevechten houden.
[23] Dat liet Themistokles opschrijven en onmiddellijk daarop kwam een man uit Histiaia per schip bij de Perzen met het bericht dat de Grieken zich van Artemision hadden teruggetrokken. Het wantrouwen was zo groot dat zij de boodschapper aanhielden en jachtschepen ter verkenning eropuit stuurden. Toen de bevestiging kwam van de werkelijke situatie, voer de voltallige vloot met zonsopgang in gesloten formatie naar Artemision.
Daar lagen zij stil tot het middaguur en voeren daarna naar Histiaia. Daar aangekomen namen zij de stad van de Histiaiërs in en bestormden alle dorpen aan de kust in de landstreek Ellopia, het gebied om Histiaia.
[1] Niet alleen een omslachtige manier om het vroege avonduur aan te duiden, maar ook een nuttig detail voor het verdere verloop van het verhaal.
[2] Het vuur diende niet alleen om het vlees te bereiden, maar ook als afleidingsmanoeuvre om de vijand te laten denken dat de Griekse troepen die nacht nog op Euboia verbleven.
[3] Een vreemde voorstelling van zaken, want niet Themistokles, maar Eurybiades was eindverantwoordelijk (zie hfdst. 2).
[4] Bakis (Gr. βάκις), afgeleid van het werkwoord bazein (Gr. βάζειν), dat ‘spreken’ betekent, is een algemene aanduiding voor een ziener.
[5] Dat is de stad ten zuiden waarvan Thermopylai lag.
[6] Deze was groot en hoog genoeg om vanuit zee de gevechtshandelingen bij Thermopylai te kunnen volgen.
[7] De Atheners lagen op de oostelijke vleugel van de linie en konden de Korinthiërs dekking geven.
[8] Met zorg uitgezocht, omdat dit de plekken waren die door een leger op doortocht en op zoek naar vers water het eerst werden bezocht; zo werd de kans op het lezen van het bericht vergroot.
[9] Misschien worden de muren van de bronhuizen bedoeld.
[10] De tekst zal in wezen te lang zijn geweest om die in kort tijdbestek op de wanden van iedere bron aan te brengen.