[36] Dat waren Histiaios’ motieven om de bode te sturen. Met al die zaken kreeg Aristagoras op hetzelfde moment te maken. Daarom hield hij met de opstandelingen ruggespraak: hij gaf zijn eigen visie en de woorden die van Histiaios waren binnengekomen. Allen op één na deelden zijn visie en drongen aan op opstand.
Hekataios adviseert
Alleen Hekataios, de geschiedschrijver, was er eerst op tegen een oorlog tegen de koning van Perzië te beginnen, waarbij hij een opsomming gaf van alle volkeren waarover Dareios regeerde en van zijn legers.[1] Maar toen hij niet kon overtuigen, raadde hij in tweede instantie aan om ervoor te zorgen heer en meester op zee te zijn. Hij benadrukte helemaal geen andere mogelijkheid te zien, want hij wist dat de militaire kracht van de Milesiërs gering was. Als echter het geld uit het heiligdom in Branchidai,[2] die de Lydiër Kroisos er had gedeponeerd,[3] zou worden opgenomen, had hij er goede hoop in dat zij de macht over zee zouden krijgen; daar kwam nog bij dat zíj over het geld zouden kunnen beschikken en dat niet de vijanden ermee vandoor zouden gaan.[4] Het ging daar om veel geld, zoals door mij in het eerste verhaal is aangegeven.[5]
Dat voorstel nu kreeg geen meerderheid van stemmen, maar men besloot toch in opstand te komen en dat een van hen naar het onderdeel in Myous voer, dat van Naxos terugkwam en zich daar toen bevond, om te proberen de commandanten op de schepen gevangen te nemen.
Democratie voor tirannie
[37] Met dit doel werd Iëtragoras gezonden en hij wist door een list Oliatos (zoon van Ibanollis uit Mylasa), Histiaios (zoon van Tymnes uit Termera), Koës (zoon van Erxandros), aan wie Dareios Mytilene had geschonken, en Aristagoras (zoon van Herakleides uit Kymai) en vele anderen gevangen te nemen. Nu kwam Aristagoras openlijk in opstand en was hij het brein achter het complot tegen Dareios. Aanvankelijk gaf hij in theorie de tirannie op en stelde de democratie in Milete in, opdat de Milesiërs vrijwillig zich bij zijn opstand zouden aansluiten. Later deed hij dat ook in de rest van Ionia: sommige tirannen verdreef hij, maar de tirannen die hij gevangen had laten nemen op de schepen die meevoeren tegen Naxos, leverde hij uit aan de steden als teken van goede wil: eenieder aan de stad waar deze vandaan kwam.
De meeste tirannen vrijuit
[38] Zodra Koës aan de Mytileneërs was overhandigd, haalden zij hem van boord en doodden hem met een regen van stenen. De inwoners van Kymai daarentegen lieten hun man gaan. Dat deden ook de meeste anderen. In alle steden werd de tirannie opgeheven en toen Aristagoras uit Milete de tirannen uit hun functie had ontheven, liet hij in elke stad commandanten aanstellen en ging vervolgens zelf als gezant op een galei naar Lakedaimon: hij stond te springen om een machtige bondgenoot.
[1] Als logograaf was Histiaios goed ingewijd in de bevolkingsaantallen en militaire verhoudingen in de regio.
[2] Oorspr. de naam van het priestergeslacht dat de schatten bewaakte in de Apollotempel te Didyma (ten zuiden van Milete).
[3] Kroisos, de in zijn tijd welvarendste vorst, had diverse heiligdommen een donatie (in de vorm van wijgeschenken) gegeven.
[4] Na de val van Milete zou dit alsnog gebeuren; elders (zie boek 6, hfdst. 19) vertelt Herodotos hoe de Perzen, “met lang haar”, de mannen van Milete doodden, de vrouwen en kinderen tot slaaf maakten en het heiligdom in Didyma plunderden en in brand staken.
[5] Dit is een verwijzing naar de eerste logos (Gr. λόγος) van de 28 waaruit de Historiën zijn opgebouwd; in boek 1, hfdst. 92, worden de bezittingen van het Apolloheiligdom in Didyma vergeleken met die van andere vooraanstaande orakels in de Griekse wereld.