[77] Na het roemloos uiteenvallen van dat leger wilden de Atheners wraak nemen en ondernamen eerst een legertocht tegen de Chalkidiërs. Maar de Boiotiërs kwamen naar de Euripos[1] om de Chalkidiërs te helpen. De Atheners zagen deze hulptroepen en besloten om eerst de Boitiërs aan te vallen en later de Chalkidiërs. De Atheners raakten dus slaags met de Boiotiërs en waren veel te sterk voor hen: zeer velen van hen sneuvelden en 700 werden gevangen genomen.
Chalkis door Athene ingenomen
Nog op dezelfde dag waren de Atheners naar Euboia overgestoken en raakten met de Chalkidiërs slaags. Na ook hen te hebben verslagen, lieten zij 4000 kolonisten[2] achter op het land van de paardenfokkers. ‘Paardenfokkers’ was de naam voor rijke Chalkidiërs. Allen van hen die gevangen waren genomen, werden samen met de Boiotische gevangenen met boeien om hun voeten opgesloten. Na verloop van tijd lieten ze hen vrij tegen betaling van twee mna.[3] Hun voetboeien, waarmee zij waren vastgebonden, hebben ze op de burcht opgehangen. Tot in mijn tijd hingen ze er nog, bevestigd aan muren die door het Perzenvuur zwartgeblakerd waren,[4] tegenover het westelijk tempelvertrek.[5]
Een tiende van het losgeld hebben zij besteed aan een wijgeschenk in de vorm van een vierspan van brons. Die staat meteen aan de linker kant, wanneer je de voorhal op de burcht betreedt.[6] Het volgende opschrift stond erop: “Na het Boiotische en Chalkidische volk met oorlogshandelingen te hebben onderworpen hebben de zonen van de Atheners hun overmoed met een ijzeren boei in de gevangenis beteugeld; een tiende van de buit hebben zij aan Pallas gewijd: deze paarden.“[7]
Athene machtiger
[78] De Atheners hadden nu aan macht gewonnen. Het is duidelijk dat de demokratie niet op één punt, maar in alle opzichten serieus moest worden genomen. Toen de Atheners onder tirannen leefden, waren zij in de oorlog niet beter dan ook maar één van hun buurvolkeren, maar bevrijd van hun tirannen namen zij ongeëvenaard een leidende positie in. Dit maakt ook duidelijk dat zij tijdens de onderdrukking zich opzettelijk laf gedroegen, omdat zij vonden dat zij voor een meester werkten, maar iedereen na de bevrijding maar al te graag voor zichzelf succesvol wilde zijn.
Het orakel geraadpleegd
[79] Zo verging het dus de Atheners, maar de Thebanen[8] raadpleegden daarna de god:[9] zij wilden zich op de Atheners wreken. De Pythia zei echter dat zij dat niet zelf konden doen, maar droeg hen op hun zaak voor te leggen aan de “luidruchtige”[10] en hulp van hun naasten te vragen. Eenmaal van het orakel thuisgekomen riepen de gezanten de volksvergadering bijeen en legden de uitspraak aan de leden voor. Toen zij hen hoorden vertellen dat zij hun naasten om hulp moesten vragen, zeiden de Thebanen als reactie hierop: “Direct naast ons wonen toch de Tanagreërs, de Koroneërs en de Thespiërs? Zij vechten altijd aan onze kant en delen graag met ons de inspanningen van de oorlog. Waarom moeten wij hen om hulp vragen? Dit kan echt niet de bedoeling van de orakelspreuk zijn.”
Aigina om hulp gevraagd
[80] Toen zij zo aan het overleggen waren, was er uiteindelijk iemand die het begreep en zei: “Ik begrijp, denk ik, de bedoeling van het orakel. Het verhaal gaat dat Thebe en Aigina de dochters van Asopos zijn. Omdat zij elkaars zusters zijn, raadt de god volgens mij aan de Aigineten te vragen onze helpers te worden.” Een beter voorstel dan dit leek er niet te komen en meteen stuurden zij gezanten en vroegen de Aigineten om hulp: zij nodigden hen uit om hen te helpen (want dát zou het orakel willen), omdat zij hun naaste verwanten waren. De Aigineten verklaarden dat zij op hun verzoek de Aiakiden zouden sturen als hulp.[11]
Athene uiteindelijk winnaar
[81] De Thebanen beproefden hun geluk, vertrouwend op de samenwerking met de Aiakiden, maar werden hardhandig door de Atheners aangepakt, waarop zij weer gezanten naar de Aigineten stuurden: zij gaven hen de Aiakiden terug en vroegen om manschappen. Omdat de Aigineten tot grote welvaart waren opgeklommen en weer aan de vijandschap dachten die zij al heel lang tegen de Atheners koesterden, trokken zij toen op verzoek van de Thebanen zonder aankondiging ten oorlog tegen de Atheners. Terwijl de Boiotiërs door hen werden aangevallen, voeren zij met vrachtschepen naar Attika en verwoesten Faleron[12] en vele dorpen verderop aan de kust. En daarmee brachten zij de Atheners grote schade toe.
[1] De nauwe zeestraat die het eiland Euboia scheidt van Boiotia op het Griekse vasteland.
[2] Het eerste voorbeeld van Atheense kolonisatiepolitiek, 506 vC; de kolonisten bleven officiëel Atheens burger, fungeerden als bewakers en kregen een stuk land, kleros (Gr. κλῆρος), als privébezit toegewezen.
[3] Per hoofd wel te verstaan (vgl. boek 6, hfdst. 79), wat een substantieel bedrag is, als men bedenkt dat één mna (Gr. μνᾶ) 200 drachmen waard was (een drachme was het equivalent van één dag loon); als in totaal 1000 krijgsgevangen zijn gemaakt, hebben de Atheners naar de huidige zilverprijs (i.e. € 0,56 per gram, stand augustus 2022) omgerekend bijna € 490.000 aan losgeld gekregen.
[4] Tijdens de Perzische bezetting in 480 vC.
[5] De muren zullen die van de burchtomheining zijn geweest en het tempelvertrek, megaron (Gr. μέγαρον), maakte deel uit van het Erechtheion.
[6] Het vierspan dat Herodotos heeft gezien, moet een replica uit latere tijd zijn geweest, omdat de beeldengroep in 480 vóór Christus door de Perzen is buitgemaakt; met voorhal, propylaia (Gr. προπύλαια), bedoelt hij het oude toegangsgebouw, want Pausanias geeft het vierspan een andere plek na de bouw van de nieuwe propylaia door Mnesikles (437-432 vC).
[7] Het epigram heeft de vorm van een elegisch distichon en wordt toegeschreven aan de dichter Simonides; fragmenten van het epigram van zowel het eerste als tweede vierspan zijn bewaard gebleven, maar op de replica is de volgorde van woorden gewijzigd en Herodotus geeft deze versie (en heeft dus niet het oorspronkelijke vierspan gezien).
[8] De meeste Boiotiërs die voor de kant van de Lakedaimoniërs hadden gekozen, zullen uit Thebe afkomstig zijn geweest.
[9] Apollo, de orakelgod te Delfi wel te verstaan.
[10] Omschrijving van de volksvergadering van Thebe.
[11] Niet meer is bedoeld dan de beelden van de Aiakiden (nakomelingen van hun stamvader Aiakos).
[12] De oude haven van Athene; zie ook opmerking 5 bij hfdst. 63.