[12] Dat was voorlopig einde discussie. Maar in de duisternis die daarop viel, hield Artabanos’ opvatting Xerxes bezig. Met de nacht als overlegspartner[1] kwam hij tot de conclusie dat het helemaal niet in zijn belang was Griekenland aan te vallen. Nu hij tot een ander besluit was gekomen, viel hij in slaap en kreeg ’s nachts op enig moment ongeveer de volgende droom (mijn bronnen zijn Perzisch). Xerxes droomde dat een grote en knappe man naast zijn bed kwam staan en tot hem sprak: “Zo, Perzisch man,[2] keert u terug op uw besluit om een leger tegen Griekenland aan te voeren, nu u de Perzen hebt opgedragen legertroepen op de been te brengen? U doet er niet goed aan van gedachte te veranderen en u zult niemand vinden die u gelijk geeft. Vervolg die weg die u overdag bent ingeslagen.”
Xerxes bedenkt zich
[13] Xerxes zag in zijn droom nog hoe de man na het uitspreken van die woorden wegvloog. Toen het weer dag was geworden, dacht hij verder niet meer aan die droom. Hij riep de Perzen bijeen die hij eerder al bij zich had laten komen, en zei tot hen het volgende: “Mannen van Perzië, neem het mij niet kwalijk dat ik plotseling andere besluiten neem. Ik ben nog niet tot volledige wasdom gekomen om oordeelkundig te zijn[3] en word continu omgeven door hen die mij tot de eerdere plannen aanmoedigen. Toen ik Artabanos’ opvatting hoorde, kwam een jeugdige drift in mij op en het gevolg was dat ik een ouder man verwijten maakte, lelijker dan nodig. Ik ben echter tot inzicht gekomen en zal mij schikken naar zijn standpunt. Ik ben dus van gedachten veranderd en trek niet op tegen Griekenland. Protesteren heeft geen zin.”
[14] De Perzen waren opgelucht,[4] toen zij dit hoorden, en maakten een diepe buiging.[5] In de nacht die volgde, kreeg Xerxes dezelfde droom. De man kwam, toen hij lag te slapen, bij hem staan en zei: “Zoon van Dareios, klaarblijkelijk heeft u ten overstaan van de Perzen uw veldtocht afgeblazen en geen acht geslagen op mijn woorden, alsof u die hoorde uit de mond van een nietszeggend persoon. Besef dan wel dat, als u niet meteen op veldtocht gaat, dit hiervan het gevolg zal zijn: u zult even snel weer nietig man zijn als u groot en gewichtig bent geworden.”
Artabanos in de rol van Xerxes
[15] Hevig geschrokken van de droom stormde Xerxes zijn slaapkamer uit en zond een bode om Artabanos bij zich te roepen. Deze kwam en Xerxes zei het volgende tegen hem: “Artabanos, ik deed er in het begin niet verstandig aan door ondoordacht te reageren op jouw advies. Ik kwam niettemin na korte tijd tot inkeer en zag in dat ik moest doen wat jij hebt voorgesteld. Toch kan ik, hoe graag ik dat wil, dat niet doen, want nu ik mij heb bedacht en anders heb besloten, verschijnt er regelmatig iemand in een droom aan mij die mij met klem afraadt dat te doen. Nu heeft hij zelfs gedreigd en is hij weer verdwenen. Als hij door een god wordt gestuurd, die een veldtocht tegen Griekenland volstrekt wenselijk acht, zal ook jij door diezelfde droom worden bezocht met dezelfde boodschap als aan mij. Dat zal volgens mij gebeuren, wanneer jij mijn complete costuum neemt en daarna, daarin gekleed, plaatsneemt op mijn troon en vervolgens in mijn bed gaat liggen slapen.”
[1] In de brontekst staat dat Xerxes ‘met de nacht z’n overweging deelde’ (Gr. νυκτὶ βούλην δίδους); het is een zeldzaam geval van een metafoor in het werk van de schrijver (elders gebruikt hij de metafoor van opkomend giftig kruid in 3.62, 5.92δ en 7.156, die van ‘wenkbrauwen’ voor een architectonisch element in 3.57, ‘tot huisdier maken’ voor het begrip ‘paaien’ in 4.113).
[2] De onbeleefde toon zorgt ervoor dat Xerxes in eerste instantie de spreker in zijn droom niet serieus neemt.
[3] Een vreemde uitspraak voor een volwassene van 36; Xerxes was geboren in 519 vóór Christus en beschikte als onderkoning al over ruime bestuurlijke ervaring.
[4] Blijkbaar waren er meer Perzen dan alleen Artabanos die het niet eens waren met Mardonios.
[5] Met dédain verwijst de schrijver hier naar een oosters ritueel, diep verafschuwd door de Grieken uit zijn tijd: de proskynesis (Gr. προσκύνησις), buiging en knieval ten teken van onderdanigheid.