Perzische tactiek
[7] Hierop bedachten zij het volgende. Zij scheidden 200 schepen van de gehele vloot[1] en lieten die buitenom langs Skiathos varen,[2] zodat zij niet door de vijanden werden gezien, wanneer zij om Euboia heen langs Kafereus en Geraistos naar de Euripos voeren. De bedoeling was duidelijk: ze zouden hen insluiten, als de 200 schepen daar waren aangekomen en de weg terug hadden geblokkeerd en zijzelf hen frontaal aanvielen.
Het besluit was genomen en zij stuurden de daartoe aangewezen schepen eropuit zonder zelf de intentie te hebben die dag de Grieken aan te vallen, zeker niet voordat het afgesproken teken aan hen werd doorgegeven,[3] wanneer de schepen die omvoeren, hun doel hadden bereikt. Die schepen werden dus om het eiland gestuurd en de bij Afetai achtergebleven schepen ondergingen een telling.[4]
Zwemtalent
[8] Op het moment dat zij hun schepen telden, bevond zich in het legerkamp Skylliës uit Skione, de beste duiker van zijn tijd. Hij had tijdens de schipbreuk bij Pelion veel kostbaarheden voor de Perzen weten te redden en zichzelf ook veel toegeëigend. Deze Skylliës speelde al eerder met de gedachte om naar de Grieken over te lopen, maar kreeg tot dan toe niet de kans. Hoe hij later toch nog zich bij de Grieken voegde, kan ik niet met zekerheid vertellen; ik heb zo mijn twijfels over de juistheid van het verhaal. Ze zeggen dat hij bij Afetai in zee dook en pas bovenkwam, toen hij Artemision had bereikt: dan heeft hij zo bijna vijftien kilometer[5] in zee afgelegd.
Er worden dingen over die man verteld die in de meeste gevallen leugenachtig zijn en voor een klein deel waar. Laat ik het er maar op houden dat hij per boot in Artemision is aangekomen. Direct na zijn aankomst berichtte hij de legeraanvoerders over de schipbreuk en het verloop ervan en het om Euboia laten omvaren van de schepen.
De Grieken ingelicht
[9] Direct nadat de Grieken hiervan hoorden, hielden zij beraad. Na vele argumenten over en weer prevaleerde de gedachte om die dag te wachten en de avond buiten door te brengen[6] en dan na middernacht te vertrekken en de schepen die om het eiland voeren, tegemoet te varen. Toen hierna er niemand was die met schepen op hen afkwam, wachtten zij tot laat in de middag en waren zíj het die met hun schepen tegen de Perzen optrokken: zij wilden testen hoe zij moesten strijden en linies doorbreken.[7]
[10] Toen de soldaten van Xerxes en vooral de legeraanvoerders hen met een klein aantal schepen zagen optrekken, verklaarden zij hen helemaal voor gek en koersten zelf met hun schepen op hen af. Zij dachten die gemakkelijk te zullen veroveren. Dat was natuurlijk geen vreemde gedachte, als je het geringe aantal schepen van de Grieken zag en hun eigen schepen, die zeewaardiger waren en vele malen talrijker.
De onderschatting van de situatie bracht hen ertoe ze in een kring op te sluiten. Alle Ioniërs die met de Grieken sympathiseerden, dienden tegen hun wil in het Perzische leger en waren geschokt, toen zij de omsingeling zagen. Het stond voor hen vast dat niemand van hen het er levend van af zou brengen: zo zwak zag de positie van de Grieken eruit. Allen die de ontwikkelingen juist prachtig vonden, maakten er een wedstrijd van wie als eerste een Attisch schip zou innemen en de door de Perzische koning uitgeloofde beloning zou krijgen, want overal in de kampementen werd het meest gesproken over de Atheners.
De Perzen afgetroefd
[11] Nu kwam voor de Grieken het sein. Zij gingen om te beginnen met hun voorstevens tegenover de Perzen liggen en richtten hun achterstevens naar één punt in het midden.[8] Na een tweede signaal gingen zij tot actie over, ook al waren zij beperkt tot een kleine ruimte en lagen zij vlak tegenover de anderen.[9]
Bij die gelegenheid veroverden zij 30 schepen en namen Filaon gevangen, zoon van Chersis, de broer van Gorgos, koning van Salamis. Dat was een man die een hoge rang had in het leger. De eerste Griek die een vijandelijk schip veroverde, was een man uit Athene, Lykomedes, zoon van Aischraios, en hij kreeg de ereprijs.
De anderen, die in die zeeslag met wisselend succes vochten, werden door de invallende duisternis van elkaar gescheiden. De Grieken voeren terug naar Artemision, de Perzen, die met geheel andere verwachtingen de strijd waren aangegaan, naar Afetai. Tijdens dat zeegevecht was Antidoros uit Lemnos de enige van de Grieken aan de kant van de Perzische koning, die overliep,[10] en van de Atheners voor die daad een stuk land op Salamis kreeg.[11]
[12] Het was avond geworden en er viel – het was hartje zomer[12] – de hele nacht een behoorlijke hoeveelheid regen met klappen onweer dat van het Peliongebergte kwam.[13] Lijken en wrakhout spoelden aan bij Afetai en raakten verstrikt tussen de voorstevens en klotsten tegen de bladen van de roeiriemen. De soldaten die het onweer aan die kant hoorden, kregen het benauwd, want zij waren zeker van hun einde, gezien de ellende waarin zij waren terechtgekomen. Voordat zij konden herstellen van de schipbreuk en de storm die bij het Peliongebergte had gewoed,[14] volgde een fel zeegevecht, waarna het ging stortregenen, water met geweld de zee in stroomde en er daverend onweer was.
Aanbevolen literatuur
Het zeegevecht bij Artemision was de eerste test voor de inzetbaarheid van de Atheense triëre of trireme (‘drieroeier’), voorafgaand aan de slag bij Salamis. Zie hiervoor het korte essay van Nicolle E. Hirschfeld, Trireme Warfare in Herodotus, in: R. B. Strassler (ed.), The landmark Herodotus: The histories, Pantheon Books (2007), pp. 824-834.
[1] Als hier wordt hier uitgegaan van de vloot die nog niet door de storm (beschreven in boek 7, hfdst. 188) was verzwakt, dan dateert het plan om met een deel daarvan om Euboia te varen uit een eerder stadium.
[2] De 200 schepen voeren oostelijk van Euboia om vanuit het zuiden naar Euripos, de nauwe zeestraat tussen het eiland en het vasteland, te gaan.
[3] Een heilloos plan, want de Grieken die tussen de twee fronten kwamen te liggen, hadden vuursignalen kunnen afgevangen.
[4] Na de verliezen die de storm had aangericht, was een inspectie van de vloot noodzakelijk.
[5] Tachtig stadia wel te verstaan, i.e. 14,8 km.; een stadion (Gr. στάδιον) is een lengtemaat van 185 meter.
[6] In ieder geval niet op de schepen, want dat zou bij de vijanden de indruk wekken dat de Griekse manschappen paraat waren.
[7] Ook Dionysios van Fokaia trainde de Ionische mariniers aan de vooravond van de slag bij Lade op de diëkplous (Gr. διέκπλους), het doorbreken van scheepslinies.
[8] De Grieken kozen dus voor een ‘steropstelling’; hun schepen lagen in een kring.
[9] Zij konden dus geen vaart maken om de diëkplous (vgl. opm. 7 hierboven) uit te voeren.
[10] D.w.z. met zijn schip en bemanning waarvan hij commandant was (vgl. hfdst. 82).
[11] Het eiland Salamis was officieel Atheens grondgebied.
[12] Het zeegevecht bij Artemision vond plaats een maand eerder (augustus) dan de zeeslag bij Salamis (september).
[13] Het noodweer wordt opgevat als een slecht voorteken.
[14] Verwijzing naar de tegenslag die de Perzische vloot eerder beleefde (zie boek 7, hfdt. 188).