De negen boeken Historiën van Herodotos van Halikarnassos hebben ieder de naam gekregen van een van Apollo’s muzen. Het negende boek draagt de naam van de muze van het heldendicht en de elegie (herkenbaar aan de wastafel waarop zij met een schrijfstift notities maakt): Kalliope (Gr. Καλλιόπη). Dit boek telt 122 hoofdstukken.
Drie verhalen
De indeling in negen boeken stamt uit de Hellenistische tijd en is het werk van de geleerden die verbonden waren aan de bibliotheek in Alexandrië. Het is nooit de keuze van Herodotos geweest om zijn werk zo te presenteren. Nadere bestudering leert dat het eerder een collectie is van 28 verhalen, zgn. logoi (Gr. λόγοι).
In het zesentwintigste verhaal wordt de slag bij Plataiai uitgebreid beschreven (1-89). Het zevenentwintigste verhaal vertelt over de bevrijding van Ionia (90-113). Het achtentwintigste verhaal beschrijft de belegering van Sestos (114-122). De kleine omvang van dit laatste verhaal doet vermoeden dat het werk nog op afronding wachtte. Misschien was het Herodotos’ bedoeling nog enkele woorden te wijden aan de opkomst van het Atheens imperium dat volgde op het einde van de Perzische oorlogen.
Inhoud
Xerxes is hals over kop vertrokken en teruggekeerd naar Klein-Azië. Daarmee is de agressor niet weg, want Mardonios is achtergebleven – het was zijn eigen voorstel – en maakt Boiotia en Attika onveilig.
Alles wijst erop dat de beslissing zal vallen in de vlakte ten zuiden van Plataiai. Voor de zekerheid bouwen de Perzen een provisorisch kamp bij Thebe. Bij de eerste schermutselingen sneuvelt Makistios, een belangrijk lergeraanvoerder aan de kant van de Perzen.
Herodotos gaat uitgebreid in op de opstelling van beide legers. De Spartanen claimen de rechtervleugel en doen dat op grond van o.a. de verdiensten van Leonidas en zijn manschappen bij Thermopylai. Tussen de Atheners en de manschappen van Tegea ontstaat heftige discussie over de bezetting van de linkervleugel, de meest eervolle positie. Op voorspraak van de Spartanen krijgen de Atheners hun zin. Het gevecht zal gaan tussen 300.000 Perzen en 110.000 Grieken.
Tot vechten komt het voorlopig niet, omdat de voortekenen niet gunstig zijn. Het is elf dagen lang wachten geblazen. Op het laatste moment zijn er omzettingen van de posities aan beide kanten. Uiteindelijk bezetten de Atheners de rechtervleugel tegenover de Perzische hoofdmacht. De Spartanen verhuizen naar links en nemen het op tegen de Boiotiërs en Thessaliërs in het Perzische kamp.
Dan is het zover. Om tactische redenen maken de Spartanen een terugtrekkende beweging, wat voor Mardonios het sein is om de aanval in te zetten. De Spartanen en de manschappen uit Tegea weten, mede door hun zwaardere bewapening, de Perzen van zich af te slaan. Wanneer Mardonios tijdens het gevecht omkomt en Artabazos met zijn 40.000 soldaten op de vlucht slaat, is de organisatie bij de Perzen weg.
De meesten van hen trekken zich terug in het legerkamp bij Thebe, maar zij weerstaan de stormloop van de Grieken niet. Van het oorspronkelijke Perzische leger overleeft slechts één procent het bloedbad. De verliezen aan Griekse kant zijn vergeleken hierbij uiterst gering: 91 Lakedaimoniërs, 16 mannen uit Tegea, 52 Atheners (van de anderen worden geen aantallen gegeven).
Zoals gebruikelijk heeft Herodotos ook aandacht voor niet-militaire zaken. Hij staat stil bij de invloedrijke dan wel verdachte rol van de zieners in beide kampen. In onderkoelde stijl bespreekt hij de dood van Makistios, Mardonios en Artaÿktes, gouverneur van Sestos en bedenklijk zelfverrijker. Pausanias leren we kennen als een legeraanvoerder die genadig kan zijn.
De laatste oorlogshandelingen betreffen de bestraffing van de Thebanen voor hun steun aan de Perzen, de inname van Sestos en de slag bij Mykale.
En Xerxes? De man moet gebroken uit de strijd tevoorschijn zijn gekomen, maar laat daarvan niets blijken. Terug in Sardes is zijn eerste zorg een amoureuze verhouding aan te gaan met zijn schoondochter en dit alleen, omdat haar moeder niet gediend was van zijn avances. Zoals Herodotos deze affaire beschrijft – koning krijgt niet zijn zin, projecteert zijn liefde op een ander, zijn vrouw heeft het spelletje door en neemt wraak en sleurt daarmee anderen de ondergang in -, zou deze het onderwerp van een klassieke tragedie kunnen zijn.