(pagina 1 van 6)
Onderwerpen op de andere pagina’s:
bronnen uit de oudheid – vertalingen – links – literatuur – literatuurverwijzingen op deze site
Herodotos, wie was hij?
Van Herodotos zelf is weinig bekend. Laten we beginnen met het lemma uit de Suda.[1] Zijn naam staat tussen die van Herodikos en Eromenes in, beide slechts omschreven met ‘eigennaam’, onoma kyrion (Gr. ὄνομα κύριον). Over Herodotos is het lexicon uitgebreider.
“Herodotos: (zoon) van Lyxes en Dryo, uit Halikarnassos, (een) van de prominenten en hij heeft een broer Theodoros gehad. Hij verhuisde naar Samos vanwege Lygdamis, die na Artemisia de derde tiran van Halikarnassos werd. Pisindelis immers was de zoon van Artemisia, Lygdamis de zoon van Pisindelis.”
Ἡρόδοτος· Λύξου καὶ Δρυοῦς, Ἁλικαρνασσεὺς, τῶν ἐπιφανῶν καὶ ἀδελφὸν ἐσχηκὼς Θεόδορον. Μετέστη δ᾽ ἐν Σάμῳ διὰ Λύγδαμιν, τὸν ἀπὸ Ἀρτεμισίας τρίτον τύραννον γενόμενον Ἁλικαρνασσοῦ. Πισίνδηλις γὰρ ἦν υἱὸς Ἀρτεμισίας, τοῦ δὲ Πισινδήλιδος Λύγδαμις.
Suda sub voce ‘Herodotos’.
“Op Samos dan bekwaamde hij zich in het Ionische dialect en schreef een onderzoek in negen boeken, na begonnen te zijn bij de Pers Kyros en de koning van de Lydiërs Kandaules.”
Ἐν οὖν τῇ Σάμῳ καὶ τὴν Ἰάδα ἠσκήθη διάλεκτον καὶ ἔγραψεν ἱστoρίαν ἐν βιβλίοις θ᾽, ἀρξάμενος ἀπὸ Κύρου τοῦ Πέρσου καὶ Κανδαύλου τοῦ Λυδῶν βασιλέως.
Suda sub voce ‘Herodotos’ (vervolg).
“Toen hij, na terug te zijn gekeerd in Halikarnassos en de tiran te hebben verdreven, daarna zag dat hijzelf door de burgers met afgunst werd bejegend, is hij vrijwillig, door de Atheners daar gevestigd, naar Thourioi gegaan; daar is hij gestorven en ligt hij begraven op het marktplein. Volgens sommigen is hij in Pella gestorven.”
Ἐλθὼν δὲ εἰς Ἁλικαρνασσὸν καὶ τὸν τύραννον ἐξελάσας, ἐπειδὴ ὕστερον εἶδεν ἑαυτὸν φθονούμενον ὑπὸ τῶν πολιτῶν, εὶς τὸ Θούριον, ἀποικιζόμενον ὑπὸ Ἀθηναίων, ἐθελόντης ἦλθε· κἀκεῖ τελεύτησας ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς τέθαπται. Τινὲς δὲ ἐν Πέλλῃ αὐτὸν τελευτῆσαι φασιν.
Suda sub voce ‘Herodotos’ (vervolg).
“Zijn boeken hebben als titel de (namen van de) Muzen. (…)”
Ἐπιγράφονται δὲ οἱ λόγοι αὐτόῦ Μοῦσαι. (…)
Suda sub voce ‘Herodotos’ (vervolg).
Herodotos en zijn familie behoorden tot de betere kringen. De term epifanes (Gr. ἐπιφανής) betekent zoiets als ‘in het oog springend’ of ‘beroemd’. De namen van zijn familieleden circuleren in andere documenten en wijzen op een welgesteld milieu. Het deelwoord ἐσχηκὼς, ‘die heeft gehad’, kan erop wijzen dat zijn broer eerder dan hijzelf gestorven is. Verder zou hij – zie Suda s.v. – een volle neef (of oom) zijn geweest van de droomuitlegger en dichter Panyassis, maar het kan zijn dat het lexicon hier twee figuren door elkaar haalt.[2]
In de schoolbanken leren we dat Herodotos in het Ionisch schreef om een breder publiek te kunnen bereiken. De Suda wekt die suggestie niet. Het is eerder een kwestie van zich adapteren aan de nieuwe leefomgeving. Was hij nog jong, toen hij verkaste, en kreeg hij onderwijs van nieuwe leerkrachten? In Halikarnassos, waar hij vandaan kwam, spraken ze de taal van Karië; op Samos moest hij overstappen op het Ionisch. Meer zit er niet achter.
De verhuizing naar Samos was gedwongen. Tirannen zochten doorgaans hun aanhang onder de sociaal lagere klassen en de aristocratie moest het ontgelden. Aan de tirannie van Lygdamis moet in 454 vóór Christus (of eerder) een einde zijn gekomen, want vanaf dat jaar maakt Halikarnassos deel uit van de Delisch-Attische Zeebond. Inmiddels was Panyassis, die tegen Lygdamis een opstand leidde, door de laatste terechtgesteld.
De Suda maakt helemaal geen melding van Herodotos’ verblijf in Athene, waar hij tot de hoogste kringen behoorde en voorlas uit eigen werk (misschien telkens een van de 28 logoi).[3] De stedenstichting, apoikismos (Gr. ἀποικισμός), van Thourioi in Zuid-Italië wordt gedateerd rond 444 vóór Christus. Herodotos heeft er misschien nog twintig jaar geleefd. Het begraven liggen op de marktplaats gold als zeer eervol.
Hijzelf maakt melding van de executie van Spartaanse herauten Nikola(o)s en Aneristos in Athene (7.137) en heeft het over het ontzien van de deme Dekeleia door de Spartanen (9.73). Beide zijn gebeurtenissen aan het begin van de Peloponnesische Oorlog.[4] Herodotos is in ieder geval na 431 vóór Christus gestorven.
De komediedichter Aristofanes (446-386 vóór Christus) laat in zijn Acharniërs (rr. 524-527) de boer Dikaiopolis zeggen dat hij de oorlog tussen Athene en Sparta wijt aan de roof over en weer van prostituees, Simaitha uit Megara en twee uit de salon van Aspasia in Athene. Hij lijkt indirect te verwijzen naar de schakingen van Io, Europa, Medea en Helena, beschreven in Hist. 1.2-3 en door Herodotos aangeduid als (mythische) oorzaken van het conflict tussen Europa en Klein-Azië.
Aristofanes noemt de schrijver niet. Namen gebruikt hij alleen, als hij mensen op de hak neemt die het publiek uit zijn directe omgeving kent. Dit zou erop kunnen wijzen dat Herodotos in 425 vóór Christus, het jaar van de opvoering van de Acharniërs, niet (meer) in Athene verbleef. Ook in twee andere komedies van Aristofanes (Vogels en Lysistrata, opgevoerd resp. in 414 en 411 vóór Christus) lezen sommigen verwijzingen naar het werk van Herodotos, maar als uit de bewoordingen zou blijken dat Aristofanes dan over geschreven edities beschikte, is dat geen bewijs voor een latere sterfdatum van Herodotos.
Misschien is Herodotos dus rond 425 vóór Christus gestorven. Wanneer hij geboren is, staat enigszins vast, als wij Aulus Gellius (tweede eeuw na Christus) mogen geloven:
“Het lijkt erop dat Herodotos aan het begin van de Peloponnesische oorlog 53 jaar oud was.”
initio belli Peloponnesiaci fuisse (…) annos natus videtur Herodotus tres et quinquaginta.
Aulus Gellius, Noctes Atticae 15.23.2
Dat was in 431 vóór Christus. Terugrekenend komen we op het geboortejaar 484 vóór Christus uit.
Aanbevolen literatuur
De bijzondere band van de schrijver met het eiland Samos, vooral met betrekking tot de politieke omstandigheden daar, is het onderwerp van de Second Barron Memorial Lecture (d.d. 16 juni 2010), gehouden door Christopher Pelling, Herorotus and Samos (Institute of Classical Studies, Univ. of London, 2010).
Voor Aristofanes’ bekendheid met het werk van Herodotos leze men het essay van Heinz-Günther Nesselrath, Ancient Comedy and Historiography: Aristophanes meets Herodotus, in: S. Douglas Olson (ed.), Ancient Comedy and Reception, essays in honor of Jeffrey Henderson, De Gruyter (Berlin / Boston 2014), pp. 51-61 (m.n. par. 2).
[1] Een Byzantijns lexicon in het Grieks (ook geheten Suidas) uit de tiende eeuw met zeker 30.000 ingangen. De teksten komen uit de editie van Kuster-Gaisford. Een on-line editie (Immanuel Bekker, Berlijn 1854) is hier te vinden.
[2] Raadpleeg voor Panyassis en zijn familierelatie met Herodotos de monografie van Victor J. Matthews, Panyassis of Halikarnassos, in: Mnemosyne 33, uitg. Brill (Leiden 1974), metname pp. 9-12.
[3] De 28 logoi kunnen niet alle bedoeld zijn als lezingencyclus, daarvoor zijn de verschillen in omvang te groot. Zie hiervoor William A. Johnson, Oral Performance and Herodotus’ Histories, in: TLG 1995, p. 232 e.v.
[4] Tijdens de Peloponnesische Oorlog vochten in de jaren 431-404 vC (met een onderbreking in de jaren 421-413 vC) Athene en Sparta om de hegemonie over de Griekse stadstaten.