[1] Zo kwam Aristagoras, na Ionia tot opstand te hebben aangezet, te overlijden. Histiaios, tiran van Milete, was na zijn vrijlating door Dareios terug in Sardes.[1] Na zijn aankomst uit Sousa werd hem door Artafrenes, gouverneur van Sardes, gevraagd, wat toch wel de reden was dat de Ioniërs in opstand waren gekomen. Hij beweerde dat hij die niet kende en verbaasde zich over wat er gebeurd was (hij deed natuurlijk alsof hij niets te maken had met de situatie van dat moment). Maar Artafrenes, die zag hoe hij zich in allerlei bochten wrong, kende de ware toedracht achter de opstand en zei: “Histiaios, het zit zo: die schoen heb jij gemaakt, maar Aristagoras heeft hem aangetrokken.”
Histiaios vlucht
[2] Dat was Artafrenes’ commentaar op de opstand en uit angst dat hij doorzien werd, is Histiaios in de kleine uren van de eerstvolgende nacht naar zee gevlucht en heeft hij koning Dareios om de tuin geleid: hij had beloofd het zeer omvangrijke eiland Sardinië in te lijven, maar hij wilde het commando naar zich toe trekken in de oorlog die de Ioniërs tegen Dareios voerden. Toen hij naar Chios was overgestoken, werd hij door de Chiërs in de boeien geslagen, omdat zij hem ervan verdachten dat hij op bevel van Dareios tegen hen vijandige bedoelingen had. Maar toen zij begrepen hadden hoe het allemaal zat en dat hij een tegenstander van de Perzische koning was, lieten zij hem vrij.
Histiaios ondervraagd
[3] Daarop werd Histiaios door de Ioniërs ondervraagd waarom hij zo nadrukkelijk bij Aristagoras erop had aangedrongen om tegen de Perzische koning in opstand te komen en de Ioniërs zo veel ellende had gebracht. De werkelijke reden gaf hij niet helemaal aan, maar hij vertelde hen dat koning Dareios had besloten Foeniciërs te migreren en ze in Ionia te huisvesten en Ioniërs in Foenicië. Het was dáárom dat hij aandrong. Dat besluit had de Perzische koning helemaal niet genomen, maar de schrik zat er wel in bij de Ioniërs.
Geheime boodschap onderschept
[4] Daarop stuurde Histiaios aan Perzen die zich in Sardes bevonden (hij legde contact met hen door Hermippos uit Atarneus)[2] documenten, als zouden zij al eerder met hem afspraken hebben gemaakt over een opstand. Hermippos gaf de documenten niet aan de mensen naar wie hij als bode op weg was gezonden, maar speelde die in de handen van Artafrenes. Toen deze het hele spel had ontdekt, liet hij Hermippos wat hij van Histiaios bij zich had, aan hen geven voor wie het bedoeld was, maar het antwoord dat de Perzen voor Histiaios meegaven, aan hemzelf doorspelen. Zo werden zij ontmaskerd en vele Perzen werden toen door Artafernes ter dood gebracht.
Lesbos in zee met Histiaios
[5] De consternatie in Sardes was natuurlijk groot en toen Histiaios zijn plan in duigen zag vallen, werd hij op zijn eigen verzoek door de Chiërs bij Milete aan land gebracht. De Milesiërs waren echter maar wat blij van Aristagoras af te zijn en stonden er niet om te springen weer een tiran in hun gebied op te nemen, nu zij van de vrijheid hadden geproefd. Sterker nog, midden in de nacht probeerde Histiaios met geweld Milete binnen te komen, maar raakte aan het dijbeen gewond door toedoen van een Milesiër. Verdreven uit zijn eigen stad keerde hij terug naar Chios. Omdat hij de Chiërs er niet van kon overtuigen hem schepen te geven, stak hij over naar Mytilene en wist de Lesbiërs ertoe te bewegen hem schepen te geven. Zij leverden de bemanning voor acht slagschepen en voeren met Histiaios naar Byzantion. Daar namen zij positie in en legden beslag op de schepen die vanuit de Pontos voeren, behalve al die schepen die beweerden bereid te zijn de kant van Histiaios te kiezen.
[1] Histiaios’ vertrek naar Sousa is beschreven in boek 5, hfdst. 25 e.v.
[2] Een stad in de Aeolis aan de noordwestelijke kust van Klein-Azië (ter hoogte van het eiland Lesbos).