[65] De Perzen sloegen bij Plataiai voor de Lakedaimoniërs op de vlucht en zochten – de chaos was compleet – een veilig heenkomen in hun legerkamp en achter de houten muur die ze hadden aangelegd in het gebied bij Thebe.[1] Ik vind het vreemd dat, terwijl zij vochten in de buurt van het heiligdom van Demeter, blijkbaar niet één Pers het heiligdom heeft betreden of erin gestorven is, maar de meesten van hen op de ongewijde grond rond het heiligdom aan hun eind kwamen. Ik neem aan, als ik zo vrij mag zijn dat te doen in religieuze kwesties, dat het de godin zélf was die hen de toegang ontzegde, omdat zij het godshuis in Eleusis in de as hebben gelegd.[2]
Strakke leiding
[66] Verder dan hier kwam het gevecht niet. Artabazos, zoon van Farnakes, had direct vanaf het begin zo zijn bedenkingen, toen de koning Mardonios achterliet. Zijn adviezen waren zeer negatief en van een krachtmeting wilde hij niet weten, maar hij bereikte toen niets. Uit onvrede met de acties van Mardonios deed hij ongeveer het volgende. Artabazos beschikte over een niet geringe legermacht, want hij had zeker 40.000 man bij zich,[3] en wie onder zijn commando stond, werd tijdens de veldslag door hem met strakke regie aangevoerd, omdat hij besefte hoe de strijd zou aflopen. Hij had ze geïnstrueerd om met z’n allen aan te sluiten bij zijn manoeuvres, telkens wanneer ze hem vaart zagen maken.
De aftocht geblazen
Met die instructie leidde hij zijn leger op het eerste gezicht naar het strijdtoneel, maar omdat hij onderweg vooropging, zag hij meteen dat de Perzen aan het vluchten waren. Het gevolg was dat hij de strakke leiding over z’n troepen opgaf en onmiddellijk de aftocht blies en vluchtte, niet naar de houten muur of de burcht van de Thebanen, maar naar Fokis, want hij wilde zo snel mogelijk de Hellespontos bereiken.
Thebanen zijn gemotiveerd
[67] Dat was de richting die zij insloegen. De Grieken aan de kant van de Perzische koning deden met opzet niet hun best, alleen de Boiotiërs gingen langer het gevecht met de Atheners aan. De Thebanen die voor de kant van de Perzen kozen, waren zeer gemotiveerd om te vechten en zich flink te verzetten, wat ervoor zorgde dat toen driehonderd van hen, de meest prominente en dapperste mannen, door de Atheners de dood vonden.
Toen ook zij op de vlucht sloegen, trokken zij zich terug naar Thebe, maar langs een andere route dan de Perzen. De hoofdmacht met de overige bondgenoten trok zich terug zonder tot een gevecht met iemand te zijn gekomen of een daad van betekenis te hebben verricht.
Massale vlucht
[68] Het is voor mij zonneklaar dat de buitenlanders voor al hun successen van de Perzen afhankelijk waren: nog voordat ze slaags raakten met hun vijanden, sloegen ze op de vlucht, omdat ze ook de Perzen dat zagen doen. Zo kwam het dat zij allen aan het vluchten waren behalve de rest van de ruiterij[4] en die van de Boiotiërs. Deze bewezen de vluchters in zoverre een dienst, dat ze zeer kort op de vijanden bleven en hun eigen troepen op hun vlucht afschermden van de Grieken. Triomferend zaten deze Xerxes’ manschappen achterna, terwijl ze hen opjoegen en uitmoordden.
Chaotische gevechten
[69] In de chaos die toen ontstond, bereikte de rest van de Grieken die in de buurt van het heiligdom van Hera hun stellingen hadden en niet in de strijd waren verwikkeld het bericht dat een slag had plaatsgevonden en het erop leek dat Pausanias met zijn troepen aan de winnende hand was. Toen ze dat hadden gehoord, was er geen houden meer aan.[5] De Korinthiërs en de manschappen in hun buurt[6] namen aan de voet van het gebergte en over de heuvels de weg die recht omhoog naar de tempel van Demeter voerde. De manschappen uit Megara en Fleious en anderen bij hen[7] namen de gemakkelijkste weg: over de vlakte. Toen ze dichter bij de vijanden kwamen, zagen de ruiters van de Thebanen uit de verte hoe ze op chaotische wijze kwamen aanrennen en reden onder aanvoering van Asopodoros, zoon van Timandros, op hen af. Met deze charge legden ze zeshonderd van hen om; de overigen werden teruggedrongen en de Kithairon op gejaagd.[8]
[1] De aanleg van deze verdedigingsmuur is in hfdst. 15 beschreven.
[2] Hierover doet de schrijver verder geen enkele mededeling.
[3] Direct na Xerxes’ terugkeer naar Klein-Azië had hij nog 60.000 soldaten (vgl. boek 8, hfdst. 126); hij moet een derde van zijn manschappen bij tussentijdse acties hebben verloren.
[4] Hiermee moet de ruiterij op de rechter vleugel van het Perzische leger bedoeld zijn, want die stonden tegenover de Atheners opgesteld; wat er met de ruiterij op de andere vleugel is gebeurd, is onduidelijk (misschien is die met Artabazos meegegaan, vgl. hfdst. 66).
[5] Het valt niet te verklaren waarom juist deze hoplieten de discipline uit het oog verloren.
[6] Wie de overige manschappen waren, kan uit de opsomming in hfdst. 28 worden opgemaakt.
[7] Zie vorige opmerking.
[8] Deze gevechtshandelingen moeten hebben plaatsgevonden vóór de winnende aanval van de Atheners op de Thebanen, zoals beschreven is in hfdst. 67.