Tomyris, koningin van de Massageten
[205] Een vrouw volgde na het overlijden van haar echtgenoot hem op als koningin van de Massageten. Haar naam was Tomyris. Door middel van gezanten zocht Kyros toenadering tot haar en wekte de schijn haar als vrouw te willen hebben. Tomyris echter doorzag dat het hem niet om háár, maar om het koningschap over de Massageten te doen was, en sloeg het aanzoek af. Nu Kyros met een list geen succes had, trok hij op naar de Araxes en ondernam openlijk een legerexpeditie tegen de Massageten. Hij sloeg bruggen om z’n leger de rivier te laten oversteken en liet torens bouwen op de schepen[1] die een oversteek over de rivier mogelijk maakten.
[206] Toen hij daarmee druk bezig was, stuurde Tomyris naar hem een heraut met de volgende boodschap: “Koning van de Perzen,[2] staak uw verwoede pogingen! U kunt immers niet weten of die, als u ze uitvoert, goed zullen uitpakken. Houd ermee op en wees koning over uw eigen mensen, accepteer ons en laat ons heersen over ónze onderdanen. Natuurlijk zult u niet bereid zijn aan dit voorstel gehoor te geven, maar alles liever doen dan vreedzaam blijven. Nu u uw zinnen heeft gezet op het op de proef te stellen van de Massageten, bespaar u de moeite een brug te slaan over de rivier. Steek over naar ons land, wanneer wij ons drie dagen ver van de rivier hebben teruggetrokken. Als u liever ons wilt ontvangen in uw land, doe dan hetzelfde.”
Toen Kyros die woorden had gehoord, riep hij de belangrijkste Perzen bijeen en legde in een vergadering de kwestie aan hen voor, want hij wilde advies: welke keuze moest hij maken? Zij kwamen tot een unaniem oordeel en spoorden hem aan Tomyris en haar leger op eigen terrein te ontvangen.
Kroisos’ advies
[207] Onder de aanwezigen was ook de Lydiër Kroisos.[3] Hij had kritiek op dat standpunt en liet een mening blijken die daar recht tegenover stond. Dit zei hij: “Koning, reeds eerder heb ik het u gezegd: nu Zeus mij aan u heeft overgeleverd, zal ik, als ik dreigend gevaar voor uw huis zie, dat met alle kracht in mij afwenden. De rampspoed die mij overkwam, was naar, maar ik heb ervan geleerd. Als u vindt dat u zelf onsterfelijk bent en een leger aanvoert dat even onsterfelijk is, zou het geen enkele zin hebben u mijn opvattingen te geven. Als u echter beseft dat ook ú een mens bent en anderen aanvoert die dat ook zijn, kom dan eerst tot dit inzicht: mensen zijn onderworpen aan een cyclus van gebeurtenissen, die, als deze zich voortbeweegt, niet toestaat dat altijd dezelfde mensen in voorspoed leven.
“Ik nu heb over het huidige vraagstuk een standpunt dat haaks staat op dat van de anderen. Als wij namelijk bereid zullen zijn de vijanden in ons land te ontvangen, schuilt hierin een gevaar: na een nederlaag zult u nog eens heel uw rijk verliezen. Het is evident dat de Massageten bij een overwinning zich niet zullen terugtrekken, maar tegen uw provincies zullen optrekken. Daarentegen zal uw overwinning niet zó groot zijn als wanneer u naar hún gebied bent overgestoken en bij een zege op de Massageten hen op hun vlucht achtervolgt. Laat ik het één met het ander vergelijken: als u uw tegenstanders hebt verslagen, zult u ongehinderd het rijk van Tomyris binnentrekken.
“Afgezien van wat hier is besproken… het zou een schande en onverdraaglijk zijn dat uitgerekend Kyros, zoon van Kambyses, wijkt voor een vrouw en van haar gebied afziet. We moeten, als het aan mij ligt, nu oversteken, zó ver gaan als zíj zich terugtrekken en vanaf dat punt hen proberen te verslaan. Dat doen wij als volgt. Mijn bronnen vertellen mij dat de Massageten onbekend zijn met wat de Perzen aan waardevols hebben en niet in aanraking zijn gekomen met hun grote weelde.[4] Laat in ruime mate vele schapen slachten en bereiden en zet die aan die mannen als maaltijd voor in ons legerkamp. Bied ook volop mengvaten met onversneden wijn[5] en allerlei gerechten aan. Laat, wanneer jullie dat hebben gedaan, het zwakste deel van het leger daar achter en trek je met de rest terug naar de rivier. Als mijn inschatting juist is, zullen ze na het zien van het vele lekkers zich daarop werpen en rest ons daarna het leveren van een geweldige prestatie.”[6]
Kyros volgt Kroisos’ advies op
[208] Deze standpunten stonden recht tegenover elkaar, maar Kyros liet het eerste standpunt varen en koos voor dat van Kroisos. Hij droeg Tomyris op plaats te maken, want hij zou naar haar land oversteken. Zij maakte plaats, zoals zij dat in het begin had voorgesteld. Kyros droeg Kroisos over aan zijn eigen zoon Kambyses, aan wie hij het koningschap wilde geven,[7] en droeg hem op de man met alle égards te behandelen, mocht de oversteek naar het land van de Massageten geen succes blijken.[8] Met die instructie stuurde hij hen terug naar Perzië en stak met zijn leger de rivier over.
Aanbevolen literatuur
De prominente en tevens mysterieuze rol van Tomyris in de dood van Kyros de Grote wordt belicht door Kostas Deligiorgis, Tomyris, Queen of the Massagetes, A Mystery in Herodotus’s History, in: Anistoriton Journal, vol. 14 (2014-2015).
[1] De brug met de torens is bedoeld als beschutting tegen aanvallen van de Massageten die de Perzen aan de overkant opwachten; Tomyris stelt Kyros voor (zie volgend hfdst.) zich al die moeite te besparen.
[2] In de brontekst wordt Kyros aangesproken als ‘koning van de Meden’; de Grieken maakten geen strikt onderscheid tussen Meden of Perzen, maar de benaming van de inmiddels door de Perzen opgeslokte minderheid is misschien door Tomyris opzettelijk gekozen en minachtend bedoeld.
[3] Als vertrouweling van Kyros (zie hfdst. 88) werd Kroisos door iedereen gerespecteerd en mocht hij, hoewel hij geen Pers was, blijkbaar bij de vergadering aanschuiven.
[4] De Lydiër Sandanis had Kroisos eerder op vergelijkbare wijze gewezen op de welvaartskloof tussen zijn eigen land en dat van de Perzen (zie hfdst. 71).
[5] In de oudheid had wijn, oinos (Gr. οἶνος), doorgaans een hoog alcoholpercentage en werd ter consumptie met water aangelengd; Kroisos verwacht dat de wijn de Massageten dronken maakt en verzwakt.
[6] De schrijver gebruikt hier hetzelfde woord apodexis (Gr. ἀπόδεξις), ‘vertoning’, als in de openingszin van zijn werk (zie prooimion); de term heeft een prestatieve connotatie (vgl. het Engelse achievement).
[7] Kyros had vóór zijn expeditie tegen de Massageten de troonsopvolging geregeld.
[8] Kyros’ respect voor Kroisos was grenzeloos, zelfs in geval van het mislukken van zijn plan.