[50] Daarop wilde hij met grote offers de gunsten winnen van de god in Delfi. Hij offerde drieduizend veedieren, alle die ervoor in aanmerking kwamen. Hij liet ook een grote brandstapel aanleggen met met goud en zilver beslagen bedden, gouden drinkschalen en donkerrode, vooral simpele kleren en die in brand steken. Hiermee hoopte hij de god nóg meer voor zich te kunnen winnen. Alle Lydiërs kregen van hem te horen dat zij allen, welk dier een ieder ook maar had, aan de god moesten offeren.
Bijzondere geschenken voor Delfi
Toen hij klaar was met offeren, liet hij een massa goud omsmelten en daarvan halve baren[1] gieten, 45 bij 22½ bij 7½ centimeter (lengte – breedte – hoogte),[2] in totaal 117 stuks.[3] Vier daarvan waren van zuiver goud met elk een gewicht van 65½ kilogram,[4] de andere baren waren van wit goud met een gewicht van elk 52,4 kilogram.[5] Hij liet verder een beeld van een leeuw van zuiver goud maken met een gewicht van 262 kilogram.[6] Deze leeuw had een plaats gekregen boven op de zuil van halve baren, maar is, toen de tempel in Delfi door brand werd verwoest,[7] ervan afgevallen. Hij staat nu in het schathuis van de Korinthiërs en weegt nog maar 170 kilogram, want 92 kilogram is ervan weggesmolten.[8]
[51] Nu Kroisos dat achter de rug had, stuurde hij de handel naar Delfi en daarnaast nog deze spullen: twee bijzonder grote mengvaten, een van goud en een van zilver. Daarvan stond het gouden exemplaar rechts, wanneer je de tempel betrad, het zilveren exemplaar links. Ook deze kregen na het afbranden van de tempel een andere plek. Het gouden mengvat staat in de schatkamer van de Klazomeniërs en weegt bijna 228 kilogram.[9] Het mengvat van zilver staat in een hoek van de voorhal en heeft een inhoud van 1572 liter.[10] Dit weten we, omdat de Delfiërs daarin wijn aanlengen tijdens de Theofania.[11] Volgens de mensen in Delfi gaat het om werk van Theodoros van Samos[12] en misschien is dat ook zo, want het ziet er niet prutserig uit.
Hij stuurde ook vier zilveren voorraadvaten die in het schathuis van de Korinthiërs staan. Verder schonk hij twee wijwaterbekkens, een van goud en een van zilver. Een inscriptie op het gouden exemplaar maakt melding van een geschenk van de Lakedaimoniërs, maar die bewering is onjuist. Ook dat voorwerp is van Kroisos, maar iemand in Delfi (ik weet wie hij is, maar ik zal z’n naam niet noemen) wilde de Lakedaimoniërs een genoegen doen en heeft die inscriptie erop aangebracht. Het jongetje, over wiens hand het water stroomt, is afkomstig van de Lakedaimoniërs,[13] maar dat geldt voor geen enkele van de wijwaterbekkens.
Kroisos heeft hiernaast nog veel meer wijgeschenken gestuurd zonder beschrijving: ronde, zilveren schalen en nog een gouden vrouwenbeeld, 138 centimeter hoog.[14] In Delfi zeggen ze dat het de broodbakster van Kroisos voorstelt.[15] Verder heeft Kroisos de halssieraden en gordels van zijn eigen vrouw geschonken.
Geschenken ook voor Amfiaraos
[52] Dat waren de voorwerpen die Kroisos naar Delfi stuurde. Hij hoorde van Amfiaraos’ dapperheid en ongelukkig lot[16] en schonk aan zijn orakel een schild geheel van goud en verder ook een massief gouden speer, waarvan zowel de schacht als de puntige uiteinden van goud waren. Beide voorwerpen hadden nog tot in mijn tijd een plek gekregen in Thebe en wel in de tempel van Apollo Ismenios[17].
[1] Het manuscript spreekt van ‘halve bakstenen’, hèmiplinthia (Gr. ἡμιπλίνθια); een plinthion (Gr. πλινθίον) is een vierkante baksteen.
[2] De maatsoort die hier gehanteerd wordt, is de breedte van de vlakke hand (de duim niet meegerekend), een palaistè (Gr. παλαίστη), omgerekend 7½ cm.; zoals hier beschreven hebben de baren een verhouding van 6 x 3 x 1 (lxbxh).
[3] Dit vreemde aantal doet vermoeden dat ze tot een zuil waren gestapeld, waarvan de basis 3×3 baren telde, waarop 27 lagen van telkens 2×2 baren lagen (m.a.w. 9+108).
[4] Maakt de schrijver een fout? De baren hebben een volume van 7593,75 cm3; bij een gewicht van 19,3 gr. per cm3 goud weegt een baar ruim 146½ kg., maar 2½ talent naar Euboïsche standaard weegt 26,2 x 2½ = 65½ kg. (Bij een verhouding van 4 x 2 x 1 palaistè lijkt het overigens beter te kloppen, want dan heeft een baar een volume van 3375 cm3 en een gewicht van iets meer dan 65 kg.)
[5] Deze baren hadden een gewicht van 2 talenten (een talent = 26,2 kg.); met ‘wit goud’ wordt elektron (Gr. ἤλεκτρον) bedoeld, een legering van goud en zilver die lichter van gewicht is dan zuiver goud.
[6] Het beeld moet een volume hebben gehad van ruim 13½ liter, d.w.z. 262/0.0193 (voor de berekening vgl. voetnoot 4).
[7] Deze tempel was de vierde en van steen; de brand vond plaats in het eerste jaar van de 58ste Olympiade i.e. 548 vóór Christus (Pausanias, Perihegesis 10.5.13).
[8] Van de 262 kg. (= 10 talenten) was dus nog maar 170,3 kg. (= 6½ talent * 26,2) over.
[9] In de brontekst wordt het gewicht omschreven als 8½ talent en 12 mna; een mna (Gr. μνᾶ) is het 60ste deel van een talent (Gr. τάλεντον), d.w.z. ca. 437 gr.; het gouden mengvat woog dus bijna om precies te zijn 227,9 kg.
[10] In de brontekst is er sprake van 60 amforen; de amforeus (Gr. ἀμφορεύς) is een kruik met een inhoud van 26,2 liter, aanzienlijk minder dan de Attische metretes (Gr. μετρήτης) van 38,3 liter; het gewicht aan water daarin is dan 26,2 kilogram oftewel het equivalent van een talent.
[11] Een feest dat in maart wordt gehouden om de verschijning van Apollo te vieren na zijn afwezigheid in de winter.
[12] Theodoros van Samos wordt door Pausanias (Perihegesis 8.14.8) samen met Roikos (vgl. boek 3, hfdst. 60) als uitvinder van het bronsgieten genoemd; hij was ook de maker van de zegelring van Polykrates van Samos (zie boek 3, hfdst. 41) en misschien zijn ook de gouden plataan en de gouden wijnrank die Pythios aan Dareios schonk, creaties van hem (zie boek 7. hfdst. 27).
[13] Het gaat om een latere toevoeging om het waterspel als in een fontein te verfraaien; de bijbehorende wijdingstekst is op het eronder staande wijwaterbekken aangebracht.
[14] De tekst maakt melding van 3 ‘el’, pecheis (Gr. πήχεις); een pechys is een lengtemaat van 46 cm.
[15] Een anekdote wil dat deze het leven van Kroisos heeft gered door een gifmoord te verijdelen die zijn stiefmoeder had beraamd (Ploutarchos, Moralia 401e).
[16] Als deelnemer aan de expeditie van de ‘Zeven tegen Thebe’ wist hij vooraf dat het slecht met hem en de anderen zou aflopen; de hierna genoemde geschenken passen bij zijn heldenstatus.
[17] De tempel lag vlak bij de rivier Ismenos (Gr. Ἴσμηνος), genoemd naar de zoon die Apollo kreeg bij de nimf Melia, en had een met Delfi rivaliserend orakel; hij wordt nog een keer genoemd in hfdst. 92.